Tο παρατεταμένο άγχος οδηγεί σε κατάθλιψη, καθώς το μυαλό και ο οργανισμός ‘κουράζονται’ τελικά από τη συνεχή υπερδιέγερση στην οποία βρίσκονται, όταν το μυαλό δεν μπορεί να βρει έξοδο διαφυγής από την επώδυνη κατάσταση.
Πολλές φορές ο σχηματισμός εικόνων στη φαντασία μας, μπορεί να κάνει πολύ πιο κατανοητό το νόημα των λέξεων. Είναι επομένως σημαντικό να αναφέρουμε ένα ιστορικό πείραμα της ψυχολογίας, το οποίο μπορεί να ‘γενικευτεί’ σχετικά με το πώς αντιδρούν οι άνθρωποι απέναντι σε εξωτερικά γεγονότα – ερεθίσματα.
Ένα πείραμα ‘σκληρό’, για όλους τους φιλόζωους, καθώς έγινε πάνω σε ζώα, συγκεκριμένα σε σκύλους, ενδεικτικό όμως αυτών που δυστυχώς βιώνουν πολλοί άνθρωποι.
Το πείραμα αυτό αναφέρεται στην κατάθλιψη, η οποία μπορεί να προκληθεί στον άνθρωπο, από ερεθίσματα – πληροφορίες που αυτός λαμβάνει από το περιβάλλον. Τα ερεθίσματα αυτά ισοδυναμούν στο ανθρώπινο μυαλό, όσον αφορά την αντίδραση που προκαλούν, με την επίδραση των ηλεκτροσόκ που δέχθηκαν τα ζώα στο συγκεκριμένο πείραμα.
Την κατάθλιψη αυτή την ονομάζουμε ‘εξωγενή’, καθώς δεν ‘προέρχεται’ από κάποια γενετική προδιάθεση του ανθρώπου. Προκύπτει συχνά από την παραμονή σε κατάσταση διαρκούς άγχους, όπως αυτό της επιβίωσης. Το πείραμα αυτό δείχνει ότι αν ‘ελέγχουμε’ το περιβάλλον και επομένως, το τι αντιλαμβάνεται ένα ον για το περιβάλλον του, μπορεί να προκληθεί ‘τεχνητά’ κατάθλιψη, με τα συμπτώματα που τη συνοδεύουν, όπως απάθεια, παθητικότητα, απόσυρση από το ενδιαφέρον για τη ζωή κλπ.
Στο παρακάτω πείραμα, τα ηλεκτροσόκ που δέχθηκαν τα ζώα, και το γεγονός ότι ήταν επώδυνα και ‘απρόσμενα’ στο πότε θα ξανασυμβούν, δημιούργησαν στα δύστυχα ζώα, μία παρατεταμένη κατάσταση άγχους και υπερδιέγερσης του οργανισμού, ως άμυνα αντίδρασης.
Η αναλογία με το άγχος ενός ανθρώπου για το αν, το πώς και το πού θα βρει τα χρήματα για να επιβιώσει, είναι εμφανής.
Αυτό το παρατεταμένο άγχος οδηγεί σε κατάθλιψη, καθώς το μυαλό και ο οργανισμός ‘κουράζονται’ τελικά από τη συνεχή υπερδιέγερση (απλουστευμένα υπερένταση) στην οποία βρίσκονται, όταν το μυαλό οποιουδήποτε όντος, δεν μπορεί να βρει έξοδο διαφυγής από την επώδυνη κατάσταση (τα ζώα ήταν παγιδευμένα σε κλουβιά).
Το ερώτημα που θα απαντηθεί μετά από την αναφορά του πειράματος, είναι αν το ανθρώπινο μυαλό μπορεί να ‘πειστεί’ ότι βρίσκεται σε ένα ‘νοητό κλουβί’ από το οποίο δεν υπάρχει διαφυγή. Και αν μπορεί να ‘εμποδιστεί’ από το να αντιληφθεί τη διαφυγή από το ‘νοητό κλουβί’.
Συγκεκριμένα, σκύλοι τοποθετήθηκαν σε χωριστούς θαλάμους, στο δάπεδο των οποίων διοχετευόταν ηλεκτρικό ρεύμα, ανά κάποιο χρονικό διάστημα, με αποτέλεσμα τα ζώα να δέχονται περιστασιακά μικρά ηλεκτροσόκ σε στιγμή που βεβαίως δεν μπορούσαν να προβλέψουν.
Στην αρχή του πειράματος τα ζώα προσπαθούσαν να αντιδράσουν, καθώς η αναμονή του επόμενου ηλεκτροσόκ δημιουργούσε άγχος και κατέβαλαν προσπάθεια να το αποφύγουν. Μετά τα πρώτα ηλεκτροσόκ, τα ζώα συνειδητοποιούσαν πως ότι και αν έκαναν δεν μπορούσαν να αποφύγουν τα ηλεκτροσόκ με αποτέλεσμα το ‘πέρασμα’ σε μια παθητική κατάσταση απόσυρσης.
Συγκεκριμένα, ήταν πια ξαπλωμένα στο δάπεδο του θαλάμου και δεν κατέβαλαν καμία προσπάθεια να αποφύγουν το ηλεκτροσόκ. Παρ’ ότι ‘σκληρό’- και ως ζωόφιλοι θα χαρακτηρίζαμε άκαρδο το πείραμα αυτό- δείχνει με απτό τρόπο πως το παρατεταμένο άγχος οδηγεί βαθμιαία σε δυσθυμία ή και κατάθλιψη όταν νιώθουμε ότι δεν μπορούμε να αντιδράσουμε, νιώθουμε ότι είμαστε δηλαδή σε ένα ‘νοητό κλουβί’.
Είναι γεγονός ότι το άγχος και το ‘συστατικό’ του, ο φόβος, μπορεί να είναι πολύ πιο ισχυρό από την άμεση βία. Η άμεση βία, όπως βιώθηκε σε στρατιωτικές δικτατορίες, έχει αποδειχθεί ότι έχει το μειονέκτημα ότι η καταπίεση είναι ‘εμφανής’, ο ‘εχθρός’ επίσης, και η διαφυγή από το νοητό κλουβί, είναι ορατή.
Επομένως το ανθρώπινο μυαλό πολύ πιο εύκολα θα ανακαλύψει την ‘έξοδο’ και θα αντιδράσει απέναντι σε αυτήν, καθώς μπορεί έτσι πιο εύκολα, να μετατρέψει το άγχος σε θυμό, μια υγιή αντίδραση, ‘αντίδοτο’ στην κατάθλιψη.
Το άγχος σε μεγάλο βαθμό, εγκεφαλικά, μειώνει την ικανότητα λειτουργίας της λογικής μας σκέψης. Για τον λόγο αυτό λέμε ότι στις πανελλήνιες εξετάσεις πχ, το υπέρμετρο άγχος μπορεί να εμποδίσει ακόμη και τη μνήμη ενός μαθητή να ανακαλέσει πληροφορίες πάνω σε μαθήματα που γνωρίζει.
Εμποδίζει και τη λογική σκέψη να βρει την αιτία του άγχους επίσης.
Αυτό σημαίνει ότι αν δημιουργήσουμε φόβο, λόγω άγνοιας και μη πληροφόρησης του ανθρώπου γύρω από ένα γεγονός, για παράδειγμα ότι η ζωή του θα πάει χειρότερα αν συμβεί κάποιο γεγονός, ο άνθρωπος, ή και μια ολόκληρη κοινωνία, μπορεί να νιώσει ότι βρίσκεται σε ένα ‘νοητό κλουβί’, απ’ όπου δεν υπάρχει διέξοδος, οδηγούμενη σε μία απάθεια και παθητικότητα, τόσο ισχυρών που μπορούν να φτάνουν τη βαρύτητα της κατάθλιψης.
Τότε ακόμη και μία ομάδα, ή μία κοινωνία γίνεται πια ευάλωτη στο να ‘ακολουθήσει’ τη ‘λύση’ που της ‘υποδεικνύουν’.
Μπορούμε για να τονίσουμε την επιβάρυνση του άγχους της οικονομικής κρίσης, να το συγκρίνουμε με το άγχος της επιβίωσης που πέρασε η χώρα μας κατά την κατοχή. Το άγχος σήμερα είναι πολύ πιο μεγάλο, καθώς ο εχθρός, ο κατακτητής ήταν ‘ορατός’.
Σημαντική αντίδραση λοιπόν του σημερινού Έλληνα, ενάντια στο άγχος της επιβίωσης είναι η όσο το δυνατόν αντικειμενική ενημέρωσή του, προκειμένου να ‘επαναλειτουργήσει’ η λογική σκέψη, η οποία είχε παραλύσει από το άγχος και τον φόβο.
Ένα κριτήριο για να φιλτράρουμε την ενημέρωση, είναι αν νιώθουμε ότι μας δημιουργεί το συναίσθημα του φόβου, πχ ότι ο άνθρωπος είναι απλά έρμαιο εξωτερικών παραγόντων. Η ενημέρωση αυτή είναι καλό να αποφεύγεται και να αμφισβητείται ως αντικειμενική.
Η άγνοια είναι πάντοτε η μητέρα του φόβου. Ο φόβος μπορεί να κάνει το ανθρώπινο μυαλό να ‘πιστέψει’ ότι είναι παγιδευμένο σε μία νοητή φυλακή, ανίκανο να αντιδράσει.. Η κατάσταση αυτή, μπορεί να επηρεάσει και τη σωματική υγεία του ατόμου, λόγω της μείωσης της άμυνας του οργανισμού που επιφέρει το παρατεταμένος άγχος και η κατάθλιψη.
Νικόλαος Γ. Βακόνδιος, Ψυχολόγος – Απόφοιτος Α.Π.Θ.
