Τρίτη 1η Μα'ι'ου 2012
Ο Μάης στην Κυπριακή Παράδοση
Ο Μάιος μήνας λέγεται στην Κύπρο και Μας (γεν. του Μα). Τα κυριότερα λαογραφικά έθιμα της μηνός αυτού είναι τα ακόλουθα:
Από την παραμονή της Πρωτομαγιάς πλέκουν ένα στεφάνι από διάφορα λουλούδια και το κραμάζουν στις εξώθυρες των σπιτιών. Σε μερικές περιπτώσεις (επαρχία Λεμεσού) το κύριο μέρος του στεφανιού αποτελείται από ροδιά. Παλαιότερα στο χωριό Κοιλάνι (Λεμεσού) η αρραβωνιαστικιά έπλεκε στεφάνι με λουλούδια και το χάριζε στον αρραβωνιαστικό της. Στην Πάφο κάποτε αντί για στεφάνι μπήγουν στο γρικέλι της πόρτας ένα κλαδί ανθισμένης αροδάφνης ή άλλου λουλουδιού.
Ο λαός λέει ότι κρεμάζει το στεφάνι ή το ανθισμένο κλαδί στην εξώθυρα, για να μεν εμπεί έσσω ο Μας (δηλαδή οι αρρώστιες). Γι' αυτό παλαιότερα έκαιγαν το στεφάνι, το οποίο πίστευαν ότι «συγκέντρωνε» όλες τις αρρώστιες, στη φωτιά του Αγίου Ιωάννου (24 Ιουνίου). Η φωτιά αυτή, που αναβόταν περίπου κατά το θερινό ηλιοστάσιο, ήταν διαβατήρια, δηλαδή καθαρτική. Στην πραγματικότητα, όμως τα πιο πάνω τοποθετούνται στην πόρτα για λόγους μαγικούς. Δηλαδή ο αγρότης κυρίως επιδιώκει με την τοποθέτησή τους τη θαλερή βλάστηση και τη πλούσια καρποφορία.
Κατά την πρώτη Μαΐου (αλλού πρώτη Μαρτίου) συνηθίζεται να περνούν δρόσοναπό τα σπαρτά « για να μη μαυρίσουν». επίσης κατά την Πρωτομαγιά παλαιότερα συνήθιζαν να μαζεύουν τη φασκομηλιάν ή σπατζ'ιάν από την οπαία παρασκευάζεται τσάι.
Την Πρωτομαγιά συνήθιζαν επίσης να εορτάζουν το έθιμο του κλήδονα, που λέγεται έβκαρμαν του Μα. Ο κλήδονας αποτελεί έθιμο μαντικής (κληρομαντίας) με το οποίο τα κορίτσια μαντεύονται τη μέλλουσα τύχη τους. Για λεπτομέρειες βλέπεεδώ .
Ένα άλλο έθιμο μαντικής που γινόταν στις 5 Μαΐου, εορτή της Αγίας Ειρήνης, είναι το εξής: κατά την ημέρα αυτή οι γεωργοί επισκέπτονταν τα ελαιόδεντρα τους και αν έβλεπαν ότι ένας μίσχος είχε τρεις καρπούς, τότε προοιωνίζονταν άφθονη ελαιοπαραγωγή.
Την πρώτη Μαΐου ή κατά τη γιορτή της Αναλήψεως υπήρχε το έθιμο να τρώγεται μια μεγάλη κουλούρα που παρασκευαζόταν την Μεγάλη Παρασκευή ή το Μεγάλο Σάββατο, η μια φλαούνα, που φυλάσσονταν ειδικά για το σκοπό αυτό, για να μεν τους δακκάσει ο γάδαρος. Είναι γνωστό ότι ο γάιδαρος ήταν από την αρχαιότητα το ιερό ζώο του θεού Διονύσου και του θεού Πριάπου, θεών της βλαστήσεως αλλά και της αναπαραγωγικής δυνάμεως. Ο Μάιος είναι κυρίως μήνας της βλαστήσεως και η Πρωτομαγιά είναι αφιερωμένη σ΄αυτήν. Το πασχαλινό κουλούρι και κυρίως ηφλαούνα είναι σύμβολα νέας ζωής, σύμβολα βλαστήσεως. Τρώγονται λοιπόν ως αντίδοτα για το δάγκωμα του γαϊδάρου που θεωρείται ζώο αφιερωμένο στη βλάστηση και τη γονιμότητα. Στο τουρκοκρατούμενο σήμερα Ριζοκάρπασον. την πρώτη του Μάη έπιναν γάλα ή έτρωγαν παξιμάδια της Λαμπρής για να μεν ψωρκάσουν. Η ψώρα κάνει το δέρμα του ανθρώπου πολύ ξηρό, που είναι το αντίθετο του χλωρού (χλωρή είναι η βλάστηση). Περισσότερες πληροφορίες για το κουλούρι του γαϊδάρου υπάρχουν εδώ .
Σε παλαιότερες εποχές δεν τελούσαν κατά τον Μάο γάμους ή άλλα χαρμόσυνα γεγονότα (κατά τον μήνα αυτό οι Ρωμαίοι γιόρταζαν, για να εξευμενίσουν τους νεκρούς και τους υποχθόνιους δαίμονες, τα λεγόμενα Λεμούρια). Επίσης οι μητέρες που είχαν νεκρά παιδιά δεν έτρωγαν αγγούρια κατά το Μάιο, που είναι αφιερωμένος στους νεκρούς, επειδή τα αγγούρια είναι δροσιστικά και κατ' αναλογική μαγεία έπρεπε η ψυχή τους να είναι μαύρη και όχι δροσισμένη.
Οι κυριότερες θρησκευτικές γιορτές είναι:
α) Της Αγίας Ειρήνης (5 Μαΐου) που πιστεύεται ότι θεραπεύσει τον οφθαλμόπονο.
β) Του αγίου Ιωάννου του Θεολόγου (8 Μαΐου) που πιστεύεται ότι θεραπεύει τα παιδιά που αργούν να μιλήσουν.
γ) Του αγίου Θεράποντος (14 Μαΐου και 30 Οκτωβρίου) που παλαιότερα εθεωρείτο ο προστάτης των παιδιών εναντίον ελώδους πυρετού, καθώς και ιατρός των πόνων των νεφρών.
δ) Του αγίου Μιχαήλ Συνάδων (23 Μαΐου) που θεωρείται προστάτης των αμπελιών και άλλων φυτειών εναντίον των ακρίδων που σε παλαιότερες εποχές αποτελούσαν μάστιγα στην Κύπρο.
Για τον Μάιο ο κυπριακός λαός διαθέτει πολλές παροιμίες.Παραθέτουμε μερικές χαρακτηριστικές:
1. Νά σ΄εις την ευτζ'ήν μου, τζ'αι τον Μαν να ριάς. Αν και επικρατεί πολλή ζέστη το Μάιο, καταριόμαστε κάποιον να κρυώνει, πράγμα που σημαίνει ότι πρέπει να ναι άρρωστος.
2. Ο Μας ο πεντοφάς, με τα πέντε του φαγιά, με τα πέντε του πνασίδκια (αναπαύσεις), τζ'αι τα τρία του τζι'οιμίσια (ύπνους). Δηλαδή πιστευόταν ότι είναι τόσο μεγάλες οι μέρες του Μαΐου, που οι άνθρωποι τρώνε πέντε φωρές την ημέρα και αναπαύονται άλλες τόσες.
3. Αν καμ' ο Μάρτης δκυό νερά τζί ο Απρίλης άλλον έναν, αν δόξει τζ'αι του Μα τζ'αι μιλλοψιχαδίσει, τζι' εσέναν το αμάξιν σου αφέντη τόσα αξίζει. Η παροιμία αυτή λέγεται διότι ο Μάιος θεωρείται το συμπλήρωμα της γεωργικής παραγωγής.
4. 'Ομως οι πολλές και δυνατές βροχές μέσα στον Μάιο προκαλούν και ζημιές στα θερισμένα σπαρτά και τις καλοκαιρινές φυτείες, γι αυτό και η παροιμία: Στον καταραμένον τόπον τζ'αι τον Μαν βρέσ'ει.
5. Από 'σ'ει κόρην όμορφην, του Μάρτη εν την δείγνει, μέτη τ' Απρίλλη, με του Μα, μήτε του Πρωτογιούνη. Ο Μάιος συγκαταλέγεται από τους Κυπρίους στους μήνες του έρωτα.
