Οι συσχετισμοί ισχύος εντός της Ε.Ε. μετά την εποχή Μέρκελ
Του Αλέξανδρου Δρίβα
Η πραγματικότητα είναι πάντα εκείνη που καθορίζει τις αξιολογικές κρίσεις. Ο θετικός, συγκριτικός και υπερθετικός βαθμός υποτάσσονται πάντα στην αντικειμενικότητα. Η εποχή Μέρκελ είναι κάποιες βδομάδες μακριά από το τέλος της και το μεγάλο ερώτημα είναι ποιο είναι το μέλλον της Ε.Ε μετά από τους τίτλους τέλους για μια Καγκελάριο που έμεινε 16 χρόνια στην εξουσία. Η Ε.Ε της προ-Μέρκελ εποχής ήταν πολύ διαφορετική από αυτήν που μελετούμε σήμερα και από αυτήν που θα βιώσουμε στο μέλλον. Πού βρισκόμαστε και ποιες είναι οι τάσεις στην Ε.Ε και ποια είναι τα κράτη-μέλη που θα έχουν μεγαλύτερο ρόλο στην Ε.Ε μετά το φθινόπωρο;
Ένας μάλλον αρνητικός απολογισμός
Αφήνοντας εκτός τα ελαφρυντικά των εξελίξεων του διεθνούς συστήματος, (με την άνοδο της Μέρκελ στην εξουσία, ζούσαμε τον πρώτο καιρό του τέλους της μονοπολικής στιγμής και άλλοι πόλοι ισχύος της διεθνούς πολιτικής αναδεικνύονταν) λίγοι και φανατικοί υποστηρικτές της Μέρκελ θα μπορούσαν να την πουν ''Mutti'' σήμερα. Τουλάχιστον για τα θέματα που αφορούν την Ε.Ε. Η Μέρκελ κλήθηκε αναμφίβολα να αντιμετωπίσει πολύ δύσκολες προκλήσεις, όμως η κατάρα του πολιτικού είναι να κρίνεται από την αποτελεσματικότητα. Η Μέρκελ ήρθε αντιμέτωπη με τα απόνερα του ''Όχι'' στα δημοψηφίσματα Γαλλίας και Ολλανδίας για το Ευρωσύνταγμα. Η Συνθήκη της Λισαβόνας ήταν ουσιαστικά ένα υποκατάστατο ώστε να συνεχιστεί χωρίς αμηχανία το αφήγημα της αδιάκοπης πορείας του ''ευρωπαϊκού οράματος'' προς το πέμπτο και τελευταίο στάδιο της ευρωπαϊκής ενοποίησης (την πολιτική ένωση). Περίπου δύο έτη μετά, ο βασιλιάς αποδείχθηκε ότι ήταν γυμνός και η Ευρωζώνη βρέθηκε στα πρόθυρα κατάρρευσης με τον Νότο της Ευρώπης να απειλεί να συμπαρασύρει μαζί του όλην την Ε.Ε στο οικονομικό χάος. Η Μέρκελ ως προϊστάμενη της πιο ισχυρής οικονομικά χώρας της ΕΖ και της Ε.Ε, εφάρμοσε μια συνταγή η οποία έμελλε να γίνει το σήμα κατατεθέν της για κάθε κρίση που αντιμετώπισε μετά η Ε.Ε. Αυτή η συνταγή μπορεί περιληπτικά να χαρακτηριστεί ως ''πολεμάμε το σύμπτωμα και όχι την ασθένεια''. Κατά τραγική ειρωνεία, η Καγκελάριος Μέρκελ από τη στιγμή που ανέλαβε την ευθύνη της Γερμανίας, αγόραζε πολιτικό χρόνο. Τα πολλά και αποτροπιαστικά τρομοκρατικά χτυπήματα σε μεγαλουπόλεις της Ε.Ε, η διαχείριση της προσφυγικής κρίσης, η Ουκρανία, το Brexit, η συμφωνία Ε.Ε-Τουρκίας για το προσφυγικό, η διαχείριση της πανδημίας, απέδειξαν ότι η Καγκελάριος που ο Ομπάμα της έδωσε το ''κλειδί'' του δυτικού κόσμου όταν τον διαδέχθηκε ο Τραμπ, αφήνει πίσω της μια Ε.Ε λιγότερο ενωμένη, με ελάχιστες ενδείξεις σύγκλισης και πολιτικές που θυμίζουν έντονα την εμπορική ορολογία ''κατέστρεψε το γείτονά σου''. Τέλος, σε επίπεδο εξωτερικής πολιτικής, η Καγκελάριος Μέρκελ βάφτισε την έλλειψη ιδεών ως ''ουδετερότητα'' αφήνοντας πίσω της μια Ε.Ε που έχει τις χαμηλότερες δυνατές σχέσεις με τις ΗΠΑ, μια παρανοϊκή συνύπαρξη με τη Ρωσία, (κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας αλλά ειδικές ενεργειακές σχέσεις Βερολίνου-Μόσχας) και μια άνευ προηγουμένου πρόοδο στις εμπορικές σχέσεις Ε.Ε-Κίνας και κυρίως, Βερολίνου-Πεκίνου. Η Καγκελάριος Μέρκελ, στην πραγματικότητα ''υπέγραφε'' περιορισμούς και κυρώσεις για λογαριασμό της Ε.Ε όμως η Γερμανία μπορούσε να έχει όποιες σχέσεις ήθελε με την Κίνα και τη Ρωσία.
Η άνοδος άλλων δυνάμεων στην Ε.Ε.
Στον πολυπολικό κόσμο χρειάζεται ευελιξία. Αυτή δεν είναι η πρώτη αρετή της Μέρκελ και της γερμανικής κυβέρνησης. Ο τέως αντι-Καγκελάριος Γκάμπριελ, είχε προφητεύσει πως η εικόνα μιας Γερμανίας που κουνάει το δάχτυλο στις ευρωπαϊκές χώρες δεν θα έχει καλά αποτελέσματα. Είχε δίκιο. Η Γαλλία δεν κατάφερε τελικά να γίνει η χώρα που θα ακολουθεί τη Γερμανία συνυπογράφοντας κάθε επιθυμία του Βερολίνου. Άλλωστε ήταν γνωστό ότι η ''ομάδα Σοϊμπλε'' είχε ως στόχο της να γίνει η Γαλλία όπως η Ιταλία, η Ισπανία, η Πορτογαλία, η Ελλάδα και η Κύπρος. Η προσφυγική κρίση και το Brexit λειτούργησαν συνδυαστικά ώστε ο πρόεδρος Μακρόν να αντιληφθεί ότι η κρίση της Ε.Ε είναι βαθιά γεωπολιτική και ότι η Γαλλία έχει πολύ διαφορετικά συμφέροντα από τη Γερμανία. Η Μεσόγειος αποτελεί ζωτικό χώρο της Γαλλίας και όφειλε να εκμεταλλευτεί το κενό που άφηναν οι Βρετανοί στον τομέα της άμυνας. Η Ιταλία είναι η χώρα-απόδειξη του πώς μια αδιάλλακτη γερμανική πολιτική έφερε ακραίες φωνές στην ιταλική κυβέρνηση. Πολλές χώρες της Ε.Ε για διαφορετικούς λόγους, ενίσχυσαν φωνές που μέχρι το 2008 δεν θα ήταν λαοφιλείς. Σήμερα, μπορεί η Γαλλία με την Ιταλία να μην έχουν τελείως ευθυγραμμισμένα κοινά οράματα, όμως όσον αφορά τις δημοσιονομικές πολιτικές της Ε.Ε έχουν κοινή άποψη η οποία είναι αντίθετη με τη Γερμανία. Το τέλος της εποχής Μέρκελ, συμπίπτει και με την φθίνουσα επιρροή της Γερμανίας, κάτι που θα το εκμεταλλευτούν Παρίσι και Ρώμη. Ακόμη ένας πονοκέφαλος για το Βερολίνο θα είναι η Πολωνία η οποία θα βρει περισσότερο χώρο δράσης.
Το Ηνωμένο Βασίλειο έτοιμο για να ''ενοχλήσει'' την Ε.Ε.
Σε πολλά επίπεδα ο Τζόνσον έχει δείξει ότι θα εκμεταλλευτεί η χώρα του την έξοδό της από την Ε.Ε. Θα εκμεταλλευτεί επίσης και τα ρήγματα που υπάρχουν εντός της Ε.Ε. Οι σχέσεις του Ηνωμένου Βασιλείου με τη Γερμανία, τη Γαλλία και την Ιταλία θα μοιάζουν αρκετά με την εποχή κατά την οποία το Λονδίνο δεν ήταν μέλος της Ε.Ε. Το Παρίσι θα συγκλίνει με το Λονδίνο όταν βλέπει απόκλιση με το Βερολίνο. Όταν οι Γάλλοι βλέπουν πως οι Άγγλοι επιθυμούν να ''αναβιώσουν'' το αυτοκρατορικό παρελθόν τους, θα συγκλίνουν με το Βερολίνο. Το ίδιο θα κάνει και η Ιταλία. Οι γεωπολιτικοί ανταγωνισμοί επιστρέφουν στην Ε.Ε καθώς η επόμενη μέρα που κληροδοτεί η Μέρκελ, φέρνει σίγουρα αβεβαιότητα. Η ανοικοδόμηση της ειδικής σχέσης ΗΠΑ-Γαλλίας και ΗΠΑ-Ηνωμένου Βασιλείου, επίσης θα φέρει πονοκέφαλο στο Βερολίνο το οποίο βλέπει πως δεν διαταράσσονται οι ευνοϊκές γι' αυτό ισορροπίες. Εάν μάλιστα οι Πράσινοι καταφέρουν να εκλέξουν Κακγελάριο, τότε οι Αμερικανοί θα έχουν κάθε λόγο να τρίβουν τα χέρια τους καθώς η ατζέντα των Πρασίνων έχει ιδιαίτερη αναφορά σε ''αυταρχικά καθεστώτα'' (με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις ειδικές σχέσεις που είχε η Γερμανία με Κίνα, Ρωσία και Τουρκία).
Τα συμπεράσματα που αφορούν και τον Ελληνισμό
Η Καγκελάριος Μέρκελ γνώριζε πολύ καλά να παίζει με τον χρόνο. Γνώριζε και πότε θα αποχωρήσει. Η πολιτική της έπασχε από έλλειψη οράματος και έκανε όλους τους πραγματικούς φίλους του ευρωπαϊκού εγχειρήματος (πάλαι ποτέ πρωτοποριακού) να μπουν σε μια από τις δύο μεγάλες κατηγορίες ''Eurosceptics'' και ''Eurocritics''. Μακροπρόθεσμα η Ε.Ε θα βρει τις απαραίτητες ισορροπίες προκειμένου να μην επιστρέψει η αμαρτωλή Ευρωπαϊκή Ιστορία από το παράθυρο. Μέχρι να βρεθούν αυτοί οι μηχανισμοί ισορροπίας ισχύος (πχ 1815 στη Βιέννη) η Ε.Ε θα ψάχνει το μέλλον της αλλά και τον ρόλο της στον κόσμο. Η εποχή Μέρκελ αφήνει για κληροδότημα μια τεράστια αποθήκη προβλημάτων και εκκρεμοτήτων. Για χώρες όπως είναι η Ελλάδα, η Κύπρος, η Πορτογαλία, η Γαλλία, η Ιταλία και η Πολωνία, η αποχώρηση της Μέρκελ είναι αναμφίβολα μια καλή εξέλιξη. Όσα κράτη-μέλη επιθυμούσαν να επηρεάσουν περισσότερο τις πολιτικές των Βρυξελλών, θα έχουν την ευκαιρία να το κάνουν, βάζοντας φρένο στο μόνιμο ερώτημα της Ε.Ε ''Τι θα πει η Γερμανία;''. Αν το τέλος εποχής της Μέρκελ συνδυαστεί και με μια κυβέρνηση της οποία θα ηγούνται οι Πράσινοι, τότε θα μπορεί και η Ελλάδα να ξανασυστηθεί με τους Γερμανούς και να βάλουμε από κοινού το πολυπόθητο τέλος σε μια διαρκώς επιδεινούμενη σχέση 12 ετών.
Η εποχή Μέρκελ ήταν πολύ αρνητική για τις ελληνογερμανικές σχέσεις σε κάθε επίπεδο (δημοσιονομικό, προσφυγο-μεταναστευτικό, ελληνοτουρκικά). Η επόμενη μέρα αφήνει μεγαλύτερες ευκαιρίες στην Ελλάδα για να προωθήσει τα συμφέροντά της εντός της Ε.Ε μαζί με χώρες που έχει ήδη αγαστές σχέσεις (πχ Γαλλία και Αυστρία). Το ίδιο άλλωστε ισχύει για όλες τις χώρες οι οποίες ένιωθαν ''μαθητές στην τάξη της Μέρκελ'' για 16 περίπου χρόνια.
* Ο κ. Αλέξανδρος Δρίβας είναι στρατηγικός αναλυτής, Ph.D. Cand. και Research Fellow στο Hellenic American Leadership Council (HALC).
